De leerkuil - samen leren

In de leerkuil zien we wat er gebeurt als iemand iets nieuws gaat leren. Op studiedagen is ons team hier mee bezig geweest. Samen hebben we de leerkuil ervaren en tevens besproken wat we bij de leerlingen zagen gebeuren. We hebben ons verdiept in het denken van de leerling en van onszelf, wat we vertaald zagen in gedrag en in een hulpvraag. We kregen steeds meer zicht op wat helpend zou kunnen zijn bij dat éne moment waarop iemand de keuze tot leren maakt. Zo ontstond ‘onze leerkuil’: een schoolbrede visualisatie van samen leren.
In de leerkuil (zie afbeelding) is verwerkt wat wij belangrijk vinden:

Een start-moment om de leerling ervan bewust te laten zijn dat hij al veel geleerd heeft, er nu weer geleerd gaat worden en wat dat betekent;
Een uitglij-moment omdat er een vaardigheid is die de leerling nog niet beheerst;
Een keuze-moment waarin de leerling besluit of hij doorgaat en wat evt. daarin kan helpen;
Een doorgang-moment dat aangeeft dat er iets te ontdekken valt achter die muur;
Een samen-moment, bewust dicht bij het moment dat de leerling de comfortzone verlaat;
Opklim-momenten in kleine stapjes, gesymboliseerd in de traptreden;
Een proces-moment zodat de leerling weet dat het kleine stapjes zijn;
Een uitzicht-moment om de leerling zichzelf te laten motiveren;
Een afsluit-moment dat hoger ligt dan het startmoment;
Een vier-moment van trots zijn op de manier waarop geleerd is!

Denken en doen
In ons scholingstraject van ‘Leren zichtbaar maken’ is bewust veel tijd gereserveerd voor het verkrijgen van inzicht in het denken van de leerkracht en de leerling. Vanuit de denkkaders van Hattie zijn we aan de slag gegaan met persoonlijke ontwikkelpunten. Aansluitend zijn we met de leerlingen in gesprek gegaan over wat er met hen gebeurt als ze aan het leren zijn en wat hen kan helpen.
In deze gespreksmomenten zagen we de relatie tussen het denken en het doen. De mindset kan voor het leren belemmerend (fixed) of stimulerend (growth) zijn. In de leerkuil zagen we de visualisatie van het gedrag dat vanuit het denken voortkwam.

Helpen denken
Vanuit die kennis was het een logische keuze om bij dat beslissende moment juist het denken van de leerling te ondersteunen. Dat denken bepaalt nl. of de leerling bereid is om zijn leerweg door te zetten. Het gaat dan om het denken over het leren, het denken over jezelf en het denken over de manier waarop je je doel kan bereiken.
Vaak wordt op zo’n moment de opgave nog eens een keer uitgelegd, er wordt misschien een handig maniertje aangeboden o.i.d. Maar is dit wat de leerling op dat moment nodig heeft? Een veelheid aan woorden en een extra uitleg, hoe goed bedoeld ook, kan extra druk leggen op de leerling waardoor hij afhaakt.
Allerlei gedachten kunnen door de leerling heengaan. Ze kunnen hem tegenhouden: ‘Ik leer het toch nooit’ of ‘Hier weet ik niet genoeg van om het aan te pakken’ of ‘Dit overzie ik niet meer’. Zo blijft de deur gesloten en wordt het doel niet bereikt.
De sleutels bij de deur kunnen de leerling helpen om tóch de uitdaging aan te gaan.

De gele sleutel verwijst naar het denken over het leren (de growth mindset). Bijvoorbeeld: ‘Ik heb vaker iets nieuws geleerd en kan er mee oefenen’.
De groene sleutel verwijst naar het denken over jezelf, over jouw kwaliteiten die helpend kunnen zijn voor deze taak. De leerling kent zijn gaven en heeft voldoende zelfvertrouwen om hierin steun te vinden. Bijvoorbeeld: ‘Ik weet dat ik nauwkeurig kan werken, dat kan mij in deze taak helpen’.
De blauwe sleutel verwijst naar het denken over de manier waarop het doel bereikt wordt. Het geeft het overzicht aan over de weg naar het doel, geconcretiseerd in deelstappen. Bijvoorbeeld: ‘Dat doel is groot maar als ik weet wat ik eerst moet doen en wat daarna komt, lukt het wel.’

Bewust doen
De leerkuil met de sleutels kan gebruikt worden in het achterhalen van de eigenlijke hulpvraag van de leerling. Bij de instructietafel kunnen de sleutels klaar liggen. Welke sleutel kiest het kind om de deur te openen? Welke helpende gedachten zijn belangrijk? Onder de sleutels kunnen de leerling-specifieke hulp-gedachten een plekje krijgen.
Op eenzelfde wijze kan ook de groepsgebonden hulpvraag verhelderd worden. De leerkracht kan het gesprek met de groep aangaan of zelf een inschatting van de situatie maken.
Gedurende dit scholingstraject hebben wij steeds meer zicht gekregen op de denkkaders van de leerling en zien we, nog duidelijker dan eerst, de invloed daarvan op het leren.
De bovenstaande aanpak helpt ons meer zicht te krijgen op het leerproces. Zo krijgen we de voorwaarden voor een goed resultaat beter in beeld en weten we waar we, met elkaar, aan moeten werken.